Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας (0110Υ)

Χειμερινό εξάμηνο 2025-2026

Αλέξανδρος Ρέκκας

2025-10-23

Ποιοτική έρευνα

Ποιοτική έρευνα

• Προσέγγιση που εξερευνά νοήματα και εμπειρίες ανθρώπων στο φυσικό τους περιβάλλον.
• Ευέλικτος σχεδιασμός.
• Δίνει προτεραιότητα στο πλαίσιο.

Διαφορές με ποσοτική έρευνα

	Ποιοτική	Ποσοτική
Δεδομένα	Λέξεις/εικόνες	Αριθμοί
Πλαίσιο	Φυσικό, χωρίς παρέμβαση	Ελεγχόμενο
Στόχος	Κατανόηση νοημάτων	Μέτρηση και γενίκευση
Διαδικασία	Ταυτόχρονη συλλογή και ανάλυση	Διακριτά στάδια

Συλλογή δεδομένων

Τεχνικές συλλογής στοιχείων

• Παρατήρηση (συμμετοχική/μη), πεδία σημειώσεων, χρονογραφήματα.
• Συνεντεύξεις (αδόμητες, ημιδομημένες) με νηπιαγωγούς/γονείς.
• Τεκμήρια: σχέδια παιδιών, ημερολόγια τάξης, φωτογραφίες/βίντεο.
• Ερωτηματολόγια ανοικτού τύπου.

Παρατήρηση

• Οι σημειώσεις από τα πιο βασικά εργαλεία στην ποιοτική έρευνα.
• Άμεση περιγραφή των όσων είδε ή άκουσε ο παρατηρητής.
• Αναστοχασμός για τα όσα παρατηρήθηκαν.

Συμμετοχική παρατήρηση

• Ενσωμάτωση του ερευνητή στην κατάσταση που παρατηρεί.
• Οικοδόμηση σχέσεων με τα άτομα που συμμετέχουν.

Κίνδυνοι

• Υπερβολική εμπλοκή.
• Αδυναμία ένταξης στην ομάδα που μελετάται.

Αποστασιοποιημένη παρατήρηση

• Δεν υπάρχει αλληλεπίδραση με τους δρώντες.
• Απλή καταγραφή των όσων εξελίσσονται.
• Χρήσιμη όταν ο παρατηρητής δεν μπορεί να ενταχθεί στην κοινότητα.

Συνεντεύξεις

• Αλληλεπίδραση με τα άτομα της μελέτης.
• Εξαγωγή πληροφορίας που δεν είναι εύκολο να συλλεχθεί με παρατήρηση.
• Δυνατότητα μελέτης σε μεγαλύτερο βάθος (διευκρινιστικές ερωτήσεις).
• Πληροφορίες σχετικά με τα συναισθήματα των ερωτώμενων.

Αδόμητες συνεντεύξεις

• Μοιάζουν με συζητήσεις
• Πάντα καλό είναι να υπάρχουν κάποιες προετοιμασμένες ερωτήσεις για να μην “παγώνει” η συζήτηση.

Δομημένες συνεντεύξεις

• Προσχεδιασμένο σύνολο ερωτήσεων.
• Εξαγωγή της ίδιας πληροφορίας από όλους τους ερωτώμενους.

Ερωτηματολόγια

• Ταχύτερη συλλογή πληροφοριών σε σχέση με συνέντευξη.
• Δεν υπάρχει αλληλεπίδραση με τους συμμετέχοντες.
• Συλλογή μεγάλου όγκου πληροφορίας.

Αρχειακά δεδομένα

• Περιοδικά και εφημερίδες
• Καθημερινά αρχεία των δασκάλων.
• Χάρτες περιοχών ή τάξεων
• Φωτογραφίες και βίντεο

Εγκυρότητα στην ποιοτική έρευνα

• Περιγραφική εγκυρότητα:
  Ο ερευνητής δεν παραποιεί τίποτα από όσα βλέπει ή ακούει.
• Επεξηγηματική εγκυρότητα:
  Ο ερευνητής ερμηνεύει με ακρίβεια τα όσα βλέπει ή ακούει.
• Θεωρητική εγκυρότητα:
  Τα ευρήματα εντάσσονται στα πλαίσια μιας ευρύτερης θεωρίας.
• Εγκυρότητα αποτίμησης:
  Ο ερευνητής ήταν αντικειμενικός χωρίς να ολισθαίνει σε κρίσεις.

Δειγματοληψία

• Μικρά, στοχευμένα δείγματα.
• Κορεσμός: τα νέα δεδομένα δεν προσθέτουν ουσιώδεις κώδικες/θέματα.
• Μας ενδιαφέρει η ποιότητα και όχι η ποσότητα των παρατηρήσεων

Προσέγγιση ερευνητή

• Σταδιακή είσοδος στο πεδίο, χτίσιμο εμπιστοσύνης.
• Διαρκής μέριμνα για προκαταλήψεις και μεροληψία.
• Διαφάνεια: ημερολόγιο πεδίου, τεκμηρίωση αποφάσεων σχεδιασμού.

Τύποι ποιοτικών μελετών

Αφηγηματική έρευνα

• Μελέτη της ζωής των συμμετεχόντων μέσα από τη διήγηση των ιστοριών τους.
• Ανάπλαση με αφηγηματική χρονολογία
• Συνεργασία με τους συμμετέχοντες για την τελική μορφή της αφήγησης.

Αφηγηματική έρευνα

Βασικά στοιχεία της αφηγηματικής έρευνας είναι:

• Η επαναδιατύπωση ιστοριών περιλαμβάνει:
  • Απομαγνητοφώνηση ηχογραφήσεων με απόδοση τόσο των όσων ειπώθηκαν αλλά και του πώς ειπώθηκαν.
  • Μεταγραφή εκ νέου επικεντρώνοντας στα βασικά στοιχεία.
  • Οργάνωση σε χρονολογική σειρά.
• Εξέταση αντικειμένων:
  • Κάρτες και ζωγραφιές μαθητών
  • Φωτογραφίες από την τάξη

Παράδειγμα

Ερώτημα

Πώς διαμορφώνει ο/η νηπιαγωγός την επαγγελματική του/της ταυτότητα μέσα από δύσκολες καταστάσεις στην τάξη;

Εθνογραφική έρευνα

• Μελέτη «κουλτούρας» ομάδας: κανόνες, γλώσσα, τελετουργίες.
• Μακροχρόνια παρουσία στο πεδίο – εμπλοκή σε δραστηριότητες της ομάδας
• Συμμετοχική παρατήρηση

Συμμετοχικός παρατηρητής

• Ενεργός συμμετοχικός παρατηρητής
  Ενεργή συμμετοχή στην ομάδα αλλά κίνδυνος να παραμεληθεί η καταγραφή των παρατηρήσεων.

• Προνομιούχος συμμετοχικός παρατηρητής
  Διαστήματα στα οποία υπάρχει χρόνος που αφιερώνεται μόνο στην παρατήρηση και την καταγραφή.

• Παθητικός συμμετοχικός παρατηρητής
  Συμμετοχή στην κοινότητα μόνο ως παρατηρητής χωρίς την ανάληψη άλλων καθηκόντων.

Παράδειγμα

Ερώτημα

Πώς αποκτούν τα νήπια τους κανόνες της ομάδας;

Μελέτη περίπτωσης

• Σε βάθος διερεύνηση οριοθετημένης περίπτωσης (εκπαιδευτικός/τάξη/σχολείο).
• Κατάλληλη για «πώς/γιατί» ερωτήματα.

Μελέτη περίπτωσης

Δειγματοληψία:

• Συνήθως, μελετάται μία μόνο περίπτωση.
• Πολλαπλές περιπτώσεις επιτρέπουν διασταυρούμενη ανάλυση.
• Συχνά “πειρασμός” μελέτης περισσότερων ατόμων.

Παράδειγμα

Ερώτημα

Πώς εφαρμόζεται παιχνιδοκεντρικό πρόγραμμα 8 εβδομάδων;

Ανακεφαλαίωση

• Αφηγηματική → ιστορίες και χρόνος
  
• Εθνογραφική → κουλτούρα ομάδας
  
• Μελέτη περίπτωσης → περιορισμένο σύστημα

Ευχαριστώ!