Μεθοδολογία Εκπαιδευτικής Έρευνας (0110Υ)

Χειμερινό εξάμηνο 2025-2026

Αλέξανδρος Ρέκκας

2025-10-16

Στόχοι μαθήματος

  • Να ορίσουμε την ποσοτική και την ποιοτική έρευνα.
  • Να γνωρίσουμε τους βασικούς σχεδιασμούς κάθε προσέγγισης.
  • Να δούμε παραδείγματα από τον χώρο της εκπαίδευσης.
  • Να εργαστούμε σε ομάδες για να προτείνουμε μικρές μελέτες.

Επιστημονική έρευνα

  • Συστηματική, αντικειμενική διερεύνηση ερωτημάτων.
  • Περιλαμβάνει ορισμό προβλήματος, ανασκόπηση της βιβλιογραφίας, συλλογή δεδομένων, ανάλυση και συμπεράσματα.
  • Στόχος: αξιόπιστες απαντήσεις και δυνατότητα αναπαραγωγής των ευρημάτων.

Ποσοτική έρευνα

  • Διερεύνηση σχέσεων μεταξύ μεταβλητών που μπορούν να μετρηθούν.
  • Έλεγχος υποθέσεων με αριθμητικά δεδομένα και στατιστικές μεθόδους.
  • Έμφαση σε αντιπροσωπευτικά δείγματα, αξιοπιστία, εγκυρότητα.

Σχέδια ποσοτικής έρευνας


  • έρευνα με ερωτηματολόγια
  • έρευνα συσχέτισης
  • αιτιολογική–συγκριτική έρευνα
  • πειραματική έρευνα
  • έρευνα ενός υποκειμένου

Χαρακτηριστικά ποσοτικής προσέγγισης

  • Προκαθορισμένες μεταβλητές & όργανα μέτρησης.
  • Δειγματοληψία και στατιστική γενίκευση.
  • Έλεγχος εξωγενών παραγόντων όπου είναι δυνατόν.
  • Σκοπός: εκτιμήσεις, συσχετίσεις, ισχυρισμοί αιτιότητας (σε πειράματα).

Ποιοτική έρευνα

  • Κατανόηση νοήματος και εμπειριών των συμμετεχόντων σε φυσικά πλαίσια.
  • Ανοικτά δεδομένα (κείμενα, εικόνες, ήχος), αναδυόμενα θέματα, ερμηνεία.

Σχέδια ποιοτικής έρευνας


  • αφηγηματική έρευνα
  • εθνογραφική έρευνα
  • μελέτη περίπτωσης

Χαρακτηριστικά ποιοτικής προσέγγισης

  • Σκόπιμη ή κατά κρίση δειγματοληψία, παρατεταμένη παρατήρηση, συνεντεύξεις.
  • Ανάλυση με κωδικοποίηση, θέματα/μοτίβα
  • Έμφαση σε αξιοπιστία/εμπιστευσιμότητα.

Ποσοτική και ποιοτική έρευνα

Ποσοτική Ποιοτική
Σκοπός Έλεγχος υποθέσεων, μέτρηση Κατανόηση νοήματος
Δεδομένα Αριθμητικά Κειμενικά/οπτικοακουστικά
Συμπεράσματα Στατιστική Αναλυτική/θεωρητική
Ερευνητής Αποστασιοποίηση Εγγύτητα και αναστοχασμός

Έρευνα ερωτηματολογίου

  • Συλλογή δεδομένων με ερωτηματολόγια/συνεντεύξεις από δείγμα πληθυσμού.
  • Χρήσιμο για στάσεις, συχνότητες, τάσεις, συσχετίσεις.
  • Έμφαση σε: δειγματοληψία, αξιόπιστα όργανα, σφάλματα μη-δειγματοληψίας.

Έρευνα ερωτηματολογίου

Παράδειγμα

Διερεύνηση στάσης των νηπιαγωγών σχετικά με τη συμπεριληπτική διδασκαλία και την κοινωνικο-συναισθηματική μάθηση στα νηπιαγωγεία 5 νομών.


Βήματα:

  • ορισμός πληθυσμού
  • πλαίσιο δειγματοληψίας
  • κατασκευή/προσαρμογή κλιμάκων

Έρευνα συσχέτισης

  • Μελέτη συσχετίσεων μεταξύ δύο ή περισσότερων χαρακτηριστικών.
  • Δεν μπορούμε να συμπεράνουμε αιτιότητα.
  • Κατάλληλη για πρόβλεψη, υποθέσεις σχέσεων, εξερεύνηση πεδίων.

Έρευνα συσχέτισης

Παράδειγμα

Σχέση συχνότητας κοινής ανάγνωσης στο σπίτι και λεξιλογικής επίδοσης νηπίων 5–6 ετών.

  • Μετρήσεις: εβδομαδιαία συχνότητα ανάγνωσης (0–7), σύντομη δοκιμασία λεξιλογίου/κατανόησης κατάλληλη για ηλικία.
  • Ανάλυση: Στατιστικές μέθοδοι (π.χ. συσχέτιση)

Έρευνα συσχέτισης


Προσοχή:

  • Συνερμηνείες: μορφωτικό επίπεδο γονέων, πρόσβαση σε βιβλία
  • Αντεστραμμένη αιτιότητα: Παιδιά με πλουσιότερο λεξιλόγιο ίσως ζητούν περισσότερη ανάγνωση (όχι το αντίστροφο).
  • Απουσία γραμμικότητας: πιθανός κορεσμός μετά από ένα επίπεδο (π.χ. >3–4 φορές/εβδομάδα)

Αιτιολογική–συγκριτική έρευνα

  • Σύγκριση υφιστάμενων ομάδων ως προς ένα αποτέλεσμα (π.χ. μαθητές που συμμετέχουν/όχι σε πρόγραμμα).
  • Ο ερευνητής δεν ελέγχει την ανάθεση
  • Χρήσιμη όταν το πείραμα είναι ανέφικτο/ανήθικο.

Αιτιολογική–συγκριτική έρευνα

Παράδειγμα:

Επίδραση της πρώιμης λογοθεραπευτικής παρέμβασης σε νήπια 5–6 ετών με τεκμηριωμένη καθυστέρηση λόγου στις πρώιμες δεξιότητες γραμματισμού


  • Ομάδες: παιδιά που έλαβαν πρώιμη λογοθεραπεία / παιδιά που δεν έλαβαν/αναμένουν υπηρεσίες.
  • Έκβαση: φωνολογική επίγνωση, εκφραστικό λεξιλόγιο, κατανόηση οδηγιών

Αιτιολογική–συγκριτική έρευνα

Περιορισμοί:

  • Μεροληψία επιλογής: οικογένειες με μεγαλύτερους πόρους/κίνητρα πιθανότερο να αναζητούν θεραπεία.
  • Σύγχυση μεταβλητών: βαρύτητα αρχικής διαταραχής, γλωσσικό περιβάλλον στο σπίτι, εμπειρία εκπαιδευτικού.
  • Ωρίμανση: φυσική ανάπτυξη, παράλληλα σχολικά/κοινοτικά προγράμματα.

Αιτιολογική–συγκριτική έρευνα – Ανασκοπική

Ορισμός: Οι ομάδες συγκροτούνται με βάση ένα υφιστάμενο αποτέλεσμα. Ο ερευνητής «γυρίζει πίσω» για να ελέγξει την πιθανή αιτία/έκθεση από αρχεία ή αναφορές.


Πότε/Γιατί: Χρήσιμο όταν το αποτέλεσμα έχει ήδη εμφανιστεί (ή είναι σπάνιο), όταν δεν είναι εφικτή η προοπτική παρακολούθηση, όταν η τυχαιοποίηση είναι ανήθικη.

Αιτιολογική–συγκριτική έρευνα – Ανασκοπική

Παράδειγμα:

Παιδιά με χαμηλή / υψηλή αυτορρύθμιση (βάσει κλίμακας εκπαιδευτικού). Αναδρομικά εξετάζουμε χρήση οθόνης στην προσχολική ηλικία (3–5 ετών) από αναφορές γονέων και αρχεία σχολείου.

Αιτιολογική–συγκριτική έρευνα – Προοπτική


Ορισμός: Οι ομάδες συγκροτούνται με βάση μια υφιστάμενη έκθεση/πρακτική και παρακολουθούνται προς τα εμπρός στον χρόνο για να μετρηθεί το αποτέλεσμα.

Αιτιολογική–συγκριτική έρευνα – Προοπτική

Παράδειγμα:

Επίδραση του ολοήμερου ωραρίου (π.χ. 08:00–16:00) έναντι κλασικού ωραρίου (π.χ. 08:15–13:00) στην αυτορρύθμιση και την ετοιμότητα γραμματισμού.

  • Γιατί όχι πείραμα;
  • Ομάδες: τμήματα που ήδη λειτουργούν ως ολοήμερα / τμήματα κλασικού ωραρίου σε ίδιους νομούς

Πειραματική έρευνα

  • Έλεγχος ανεξάρτητης μεταβλητής (παρέμβαση)
  • Έλεγχος συνθηκών
  • Τυχαιοποίηση
  • Στόχος: συμπέρασμα αιτιότητας

Πειραματική έρευνα

Παράδειγμα:

Ομάδα μαθητών που έλαβε 8 εβδομάδες παιχνιδοκεντρική εκπαίδευση και ομάδα που εκπαιδεύτηκε με τη συνηθισμένη πρακτική.

Έρευνα ενός υποκειμένου

  • Εντατική παρακολούθηση ενός ατόμου ή μικρής ομάδας με πολλαπλές μετρήσεις.
  • Ιδανικό για εξατομικευμένες παρεμβάσεις (π.χ. ειδική αγωγή).
  • Το άτομο λειτουργεί ως έλεγχος του εαυτού του
  • Μετρήσεις στο ίδιο άτομο πριν και μετά την παρέμβαση

Έρευνα ενός υποκειμένου

Στόχος

Να μειωθεί ο χρόνος που χρειάζεται ένα παιδί για να ξεκινήσει την τακτοποίηση παιχνιδιών μετά το σήμα του/της νηπιαγωγού.

Έρευνα ενός υποκειμένου

Υποκείμενο μελέτης: παιδί με συχνές καθυστερήσεις στην έναρξη τακτοποίησης.

Παρέμβαση: Οπτικό χρονόμετρο 2′ (κλεψύδρα) που τοποθετείται στο τραπέζι όταν δίνεται το σήμα.

Εκτέλεση - Προσέγγιση 1: μόνο προφορικό σήμα «Ώρα για τακτοποίηση» για 3–5 συνεδρίες.
- Προσέγγιση 2: προφορικό σήμα + κλεψύδρα 2′ για 5–8 συνεδρίες.

Δραστηριότητα

  1. Χωριστείτε σε ομάδες.
  2. Κάθε ομάδα αναλαμβάνει έναν τύπο ποσοτικής έρευνας (ερωτηματολόγιο, συσχέτιση, αιτιώδης-συγκριτική, πειραματική, με ένα υποκείμενο).
  3. Σκεφτείτε ένα μικρό παράδειγμα μελέτης όπου το σχέδιο αυτό ταιριάζει.

Σχεδιασμοί ποιοτικής έρευνας — Επισκόπηση

  • Αφηγηματική: βιογραφίες, προφορικές ιστορίες, προσωπικές αφηγήσεις.
  • Εθνογραφία: πολιτισμικές πρακτικές σε φυσικά περιβάλλοντα.
  • Μελέτη περίπτωσης: εντός-βαθέος ανάλυση περίπτωσης σε πολλαπλές πηγές.

Αφηγηματική — ορισμός, δεδομένα, ανάλυση

  • Εστίαση στις ιστορίες ζωής και στη δομή αφήγησης (χρόνος, πλοκή, φωνή).
  • Δεδομένα: συνεντεύξεις, τεχνουργήματα, ημερολόγια.
  • Ανάλυση: θεματική/δομική, ανασύνθεση βιογραφικής αφήγησης.

Εθνογραφική — ορισμός, πεδίο, δεδομένα

  • Μακροχρόνια συμμετοχική παρατήρηση σε σχολικές τάξεις/κοινότητες.
  • Δεδομένα: πεδία σημειώσεων, συνεντεύξεις, τεχνουργήματα, χάρτες χώρου.
  • Μονάδα ανάλυσης: ομάδες/κουλτούρες· έμφαση σε thick description.

Μελέτη περίπτωσης — ορισμός, τύποι, πηγές

  • Εν τω βάθει διερεύνηση μιας περίπτωσης (μαθητής, τάξη, σχολείο, πρόγραμμα).
  • Τύποι: ενδογενής, εργαλειακή, πολλαπλών περιπτώσεων.
  • Πηγές: συνεντεύξεις, παρατηρήσεις, έγγραφα, τριγωνοποίηση.

Ποιο σχέδιο; (βοήθημα επιλογής)

  • Περιγραφή/Εκτίμηση πληθυσμού → Survey
  • Πρόβλεψη/Σχέσεις → Συσχετιστική
  • Αιτιότητα με έλεγχο → Πείραμα
  • Μοναδικές περιπτώσεις/παρεμβάσεις → Single-Subject
  • Νόημα/Εμπειρίες/Κουλτούρα → Αφηγηματική/Εθνογραφία/Case Study

Μικρή σύνοψη (πριν την πρακτική)

  • Ποσοτική: μέτρηση & έλεγχος υποθέσεων.
  • Ποιοτική: νόημα & πλαίσιο.
  • Σχέδια: γνωρίζουμε πλεονεκτήματα/περιορισμούς πριν επιλέξουμε.